Tên di sản : Hang Bàn Bù

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 69/QĐ – CT

Giới thiệu

​​Di tích lịch sử văn hoá thắng cảnh hang Bàn Bù nằm trong thôn Nán - xã Ngọc Khê - huyện Ngọc Lặc - tỉnh Thanh Hoá. Trong hang có nguồn nước ngọt tinh khiết chảy ra quanh năm không bao giờ hết. Nhân dân địa phương quanh di tích đã dùng ống nhựa dẫn nước về nhà dùng làm nước sinh hoạt.

Dọc quốc lộ 15A từ thị trấn Ngọc Lặc đi Quan Hoá, ta sẽ nhìn thấy cửa hang. Cửa hang cách đường quốc lộ 15A 100m, theo đường mòn khoảng 60m theo đường chim bay. Cửa hang quay về hướng Tây Nam.

Từ mặt đường mòn men theo sườn núi 20m theo hướng lên trên đỉnh núi, ta gặp cửa hang (cửa hang duy nhất có thể đi bộ được). Ngoài ra còn có một cửa khác, nhân dân gọi là khe nước, nơi có nguồn nước chảy ra (không thể đi bộ được).

Từ cửa hang đi vào 20m thì đến hồ nước nơi có vòm rộng nhất. Ta chia đoạn này thành 3 khoảng:

Khoảng thứ nhất từ cửa hang đi sâu vào 5m có chiều rộng 8m, chiều cao của vòm hang 10m.

Khoảng thứ hai tiếp sau khoảng thứ nhất có chiều rộng trung bình 10m, khoảng này chiều cao của hang bắt đầu cao dần lên.

Khoảng thứ ba tiếp sau khoảng thứ hai, khoảng này có chiều rộng 12m. Tại khoảng này về phía tay trái đi từ ngoài vào có một ban thờ xây bằng vôi vữa, kích thước cao 1m; dài 1,9m; rộng 1,3m. Trên ban thờ có 1 bát hương sứ.

Tiếp đó là đến chỗ lòng hang hình bầu dục, chỗ rộng nhất đo được 10m, chiều dài của khoảng này là 20m. Đây là chỗ chứa nhiều nước nhất của hang. Cho nên, dân địa phương gọi đây là hồ nước. Hồ có chiều dài 20m, rộng 10m, sâu 1,5m, cá biệt có chỗ sâu 2m, chiều cao vòm hang khoảng 25m. Dọc theo đường nước chảy ra phía ngoài, các em thiếu niên địa phương thường bơi và lặn ra ngoài theo khe nước chảy.

Trở ra theo chiều nước chảy hang thu nhỏ dần, chỗ nhỏ nhất đo được cao 1m; rộng 1,5m. Mực nước chảy chậm đo được 0,50m.

Tiếp tục đi sâu vào theo hướng đỉnh núi gặp một đoạn hẹp hơn, chiều rộng 4m, chiều dài 10m. Nước ở khoảng này chảy nhanh vì khoảng này chiều cao so với mặt nước ở hồ nước phía dưới là 2m. Nước ở độ này đo được độ sâu 0,40m, rộng 0,20m.

Tiếp đó đến đoạn lòng hang mở rộng ra, chỗ rộng nhất đo được 18m, chỗ hẹp đo được 4m. Chiều cao của lòng hang cao hơn khoảng ngoài ước chừng 35m, chỗ có nước chiều rộng 3m, sâu 0,50m. Men theo lối mòn vào trong hang, khoảng này đã xuất hiện rất nhiều các thạch nhũ phong phú về hình dáng và kích thước, trông rất đẹp mắt. Từ đây, đi sâu vào trong hang, chiều cao của hang thấp dần, đoạn này đo được chiều cao 15m, rộng 10m. Lối mòn mở rộng ra đo được 6,5m, còn lại 0,50m là khe nước.

Đi sâu vào hang thỉnh thoảng ta gặp một vài ngách nhỏ ăn sâu vào lòng núi nhưng không thể vào được.

Thiên nhiên đã miệt mài bao đời để tạo nên những tượng đá quyến rũ, những chỗ đá nhấp nhô tựa rừng măng, chỗ đụn cao lên như cột chùa. Thả hồn tưởng tượng ta sẽ thấy đây những hình thù kỳ bí, chỗ như những chú gấu già, lom khom như hình mẹ gà đang ấp, nhấp nhô như đàn thiên nga đang tắm, chỗ kia nữa thì như sư tử bắt mồi, như chim phượng hoàng đang ngủ...Xen kẽ vào đó còn có những hình trái cây với muôn hình muôn vẻ nhìn không biết chán.

Từ trên vòm đá cao rũ xuống những mảng nhũ như bức mành trắng muốt, chỗ tủa xuống dài như ngà voi, có mảng như những chiếc trống đồng được treo khéo léo. Các nhũ đá từ vòm hang rũ xuống chỗ nào cũng đầy những giọt nước nhỏ tí tách, bất giác ta có cảm giác như lọt vào long cung. Cầm đèn dọi vào, ta thấy những giọt nước từ trên các nhũ đá có ánh sáng phản quang như bảy sắc cầu vồng. Đẹp và thu hút lòng người.

Khi đã vào trong hang thì mỗi bước ta đi là mỗi cảnh sinh động, hài hoà và hoàn hảo. Ta có cảm tưởng như mình đang đi vào chốn bồng lai tiên cảnh. Tất cả mọi hình thù đều đẹp và lạ mắt cứ như được tạo bởi bàn tay của nghệ nhân điêu khắc thiên tài.

Tiếp tục đi sâu vào hang, lòng hang thấp dần xuống và hẹp lại chỗ này đo được chiều cao 2m, chiều rộng 3m, khe nước có độ sâu 0,40m; rộng 0,20m; chiều dài của đoạn này là 200m.

Sau đoạn này thì lòng hang thu hẹp hẳn, chiều rộng chỉ còn 2m, chiều cao 1m, mực nước lúc này là 0,60m.

Vì điều kiện phương tiện vật chất không có, thêm nữa càng vào sâu thì không khí càng đặc lại, ta có cảm giác ngạt thở nên không thể đi sâu thêm được nữa.

Trở ra phía ngoài hang, đi xuống núi ta gặp lại cửa khe nước. Tại đây, có rất nhiều cá nhỏ tung tăng bơi lội. Theo nhân dân địa phương kể lại, khi trời mưa, khe nước chảy ra có chiều rộng 30m. Nhưng hiện tại khe nước được chia thành 4 nhánh nhỏ tương đối bằng nhau, đo được chiều rộng 0,40m; chiều dài 10m, sau đó hợp thành lại một con suối. Đi xuôi theo dòng suối 400m ta gặp một cái đập, nhân dân địa phương gọi đây là đập Bai Bến (còn gọi là Hồ Đập). Đập này giữ nước lại để phục vụ tưới tiêu cho cả một vùng. Bên cạnh đập còn có một cây cổ thụ hơn 400 năm, nhân dân địa phương gọi đây là cây Thộn. Theo nhân dân kể lại, cây Thộn có tuổi cùng tồn tại với đền Nán. Trong những năm cải cách và do nhận thức sai lầm của người dân địa phương cho nên Đền Nán đã bị phá huỷ. Hiện nay chỉ còn lại dấu vết xưa.